Islom olamida Xojagon-naqshbandiya, yassaviya, qubraviya tariqatlari O’rta Osiyoda shakllanib, boshqa musulmon o’lkalariga ham tarqaldi, rivojlandi.

Xojagon-nakshbandiya tariqati tasavvufning eng hayotga yaqin, dunyoviylikni o’zida singdirgan, insonning jamoa bo’lib yashashi, mehnat jarayoni uchun zaruriy bo’lgan real xislatlarni ifodalashga intilgan yo’nalishlaridandir. Shu yo’nalish-tariqatning shakllanishi va Markaziy Osiyoda tanilishi Аbduxoliq G’ijduvoniy (1103-1179) ta’limoti bilan bog’liqdir. So’ng bu yo’nalish naqshbandiya deb atalib (Bahouddin Naqshband nomi bilan bog’lanadi-XIV asr), O’rta Osiyodan tashqari boshqa qator o’lkalarga ham tarqaldi. Bugungi kunda xojagon-naqshbandiya tariqatining asoschisi Аbduxoliq G’ijduvoniyning falsafiy-ilohiy merosini o’rganish juda katta ahamiyatga ega. Chunki unda ilm-ma’rifat, oliy axloq, ma’naviy yuksalishga intilish g’oyalari teran ifodalangan. IX-XII asrlarda Markaziy Osiyoda vujudga kelgan tasavvufiy oqimlar, ularning mashhur vakillari ta’limotlari, g’oyalarini uygonish davri ma’naviyatining umumiy mazmuni va asosiy maqsadlarini nazarga olgan holda baholamoq darkordir.

Аbduxolik G’ijduvoniy shunday oqim-ta’limotlarning eng yirigi bo’lmish xojagon-naqshbandiya oqimining ilk asoschilaridandir.(M.M.Xayrullaev). Xojagon tariqatining ma’naviyat tarixidagi o’rni haqida gapirganda mazkur tariqat va ta’limotning bag’oyat ulkan ijtimoiy ahamiyati to’g’risida so’z yuritishni lozim topamiz. Mazkur tariqat Xojai Jahon (Аbduxoliq G’ijduvoniy), uning shogirdlari Revgariy (Mohitobon), Romitaniy (Аzizon), Baboi Samosiy, Shox Naqshbandlar tomonlaridan shakllangan va rivojlantirilgan edi. Аyniqsa, Naqshbanddan keyingi uchinchi bo’g’indagi ulug’ mashoyix Xoja Аhror Valiy davrida (XV asrda) ushbu tariqat va ta’limot o’zining avji baland nuqtasiga ko’tarildi. Xojai Jahon tomonidan aytilgan «Xalq og’irini yengillatish lozim, bu muyassar bo’lmaganda halol kasb-hunar egallab, dast ba kor va dil ba yor holatida bo’lmoqlik amri muqarrar turar» jumlasida yoki hazrati G’ijduvoniy qalamlariga mansub.

«Xilvat eshigini ochish, shayxlik eshigini yopib, yor-ulfat eshigini ochish» to’g’risidagi mashhur shoh baytida mazkur tariqatning asl mohiyatini ko’ramiz. Аbduxoliq G’ijduvoniyning muborak nomlari va shaxsiy amallari bilan shakllangan xojagon tariqatining asosini ham nafsni tarbiyalash, go’zal axloq sohibi bo’lish, ko’ngilni xaq va haqiqatga oshno etish, ilm va ma’rifatga erishish tashkil qiladi. Bu ulug’ va benazir zot teran aql, halol mehnat bilan o’tkaziladigan sodda, tabiiy va xotirjam hayot tarzini nihoyatda qadrlaganlarki, bunga ishonch hosil qilmoq uchun G’ijduvoniyning risolalarini, xususan, «Vasiyatnoma», «Maqomoti Yusuf Hamadoniy» nomli asarlarini mutolaa etish kifoya. Xojai Jahonning ko’p nasihatlari, jumladan, kunt bilan ilm o’rganish, johid va aqidaparast so’fiylardan yiroq yurish, hech kimdan xech nima tama’ qilmaslik, har qanday vaziyatda ham xalqqa yordam qo’lini cho’zishga chorlashlari o’zining qimmat va ahamiyatini xech vaqt yo’qotmaydi. Naqshbandiya tariqatining asosini yaratgan va tariqat tamoyillarini sakkiztasiga ta`rif bergan Naqshbandiya tariqatining tamoyillari – ular aslida juda ko’p, ular haqida to’liq axborot berish juda mushkul. Keling, bir necha ta’limotning odob qoidalariga ta’rif berib o’tamiz.

Ular quyidagi 8 ta ta’limotning odob qoidalari:

Bu tamoyillarning har biri chuqur ma’noga ega alohida tafakkur etiladigan mavzudir.

Ma’rifat, haqiqat, adolat va insonparvarlik istiqboli uchun umrini baxshida etgan komil insonlar barhayotdirlar. Muqaddas Buxoro zaminida tug’ilib, kamol topgan va ilmu ma’rifat, ishqu tariqat olamida so’lmas bo’ston yarata olgan Xoja Аbduxoliq G’ijduvoniy xuddi shunday piru komillardandir